In het centrum van Rotterdam, tussen de Coolsingel en de Maas, staat sinds 1923 de Waalse kerk. Vlak achter de kerk verrijst momenteel een enorme woontoren. Het contrast tussen het rijksmonument van vóór de oorlog en de moderne gebouwen eromheen trekt de aandacht; er worden veel foto’s gemaakt door voorbijgangers. Op het ogenblik is het zelfs een van de meest gefotografeerde objecten van Rotterdam.
In 1923 wordt de Waalse kerk gebouwd ter vervanging van de oude kerk. Hoewel de kerk op de brandgrens staat van de brand die uitbrak na het bombardement in de Tweede Wereldoorlog, is deze wonderwel vrijwel onbeschadigd gebleven. De kerk bestaat uit een kerkzaal, kosterswoning, consistorie, domineeskamer en zondagsschoollokaal. Jan Nass was jarenlang als fotograaf actief in de wijk Cool-Zuid. Hij kent veel bewoners en weet wat er leeft. Om deze reden wordt hij in maart 2013 vanuit de Waalse kerk benaderd om te praten over de toekomst van de kerk. In 2018 komt de kerk in eigendom van BOEi en wordt Nass gevraagd om als locatiebeheerder voor BOEi de dagelijkse gang van zaken te regelen.
Nass vertelt: “Naast bezigheden voor de Waalse kerk geef ik stadrondleidingen. Een paar honderd meter verderop ligt de Schiedamsedijk met uitzicht op de Kop van Zuid en de Erasmusbrug. Ik laat vanaf deze drukke dijk de wijk met de kerk vaak zien. Het lijkt een totaal ander gebied. Ik neem mensen dan mee naar de stilte binnen de kerk om deze tegenstelling tot ze door te laten dringen. Het geluid van de sirenes van de naastgelegen brandweerkazerne die meerdere keren per dag uitrukt, of de traumahelikopter van het Erasmus Medisch Centrum die dikwijls overvliegt maakt bewust dat we toch middenin stedelijk gebied zitten.”
Nass weet veel van het gebied. Hij vertelt: “Cool is het oude centrum van de stad met een dorps karakter. De Witte de Withstraat is populair als uitgaansgebied. Je vindt er veel horeca en in het weekend worden auto’s geweerd en kan je gezellig eten op de terrassen. Het trekt veel jong publiek. Cool-Zuid, de volkswijk aan de overkant van de kerk, huisvest veel oud-Rotterdammers. Stadsvernieuwing vraagt om draagvlak uit de wijk. Deze bewoners voelen zich achtergesteld en veranderingen worden vaak negatief ontvangen. Dat is ook niet zo gek, want zodra er een woonhuis vrijkomt liggen investeerders op de loer en vissen hun kinderen achter het net. Bewoners van Cool-Zuid komen vrijwel nooit in het Baankwartier, enkel op weg naar de metro. De brandgrens lijkt op een onzichtbare grens tussen daar en hier.”
In 2016 verrichtte BOEi een haalbaarheidsonderzoek naar mogelijke nieuwe bestemmingen van de kerk, in opdracht van de Waalse Gemeente Rotterdam. Uiteindelijk nam BOEi de kerk in 2018 over, met de belofte dat de maandelijkse kerkdiensten door konden gaan. De kerkgemeente kon zich op deze manier wijden aan het geloof, terwijl zaken als onderhoud en exploitatie bij BOEi kwamen te liggen.
Het aantal kerkgangers slinkt al enige tijd en ligt nu rond de 15 personen. Zij kerken één keer per maand. De diensten zijn nog altijd in het Frans. Nass vindt het belangrijk dat de kerkgangers zo weinig mogelijk last hebben van verhuringen. Wel moet hij verzoeken voor theatervoorstellingen, diners of exposities vaak afslaan omdat de banken in de kerkzaal in de weg staan. Nass: “Zomaar weghalen ligt gevoelig. Er wordt dan ook naar een goede oplossing gezocht.”
In totaal zijn er bij de Waalse Kerk veertien vrijwilligers die allerhande klussen doen in en om de kerk. Jeanette Ladage is één van die vrijwilligsters. Zij kwam in contact met de kerk door haar moeder, die kerkte in de Waalse kerk. Ladage vertelt: “Toen mijn vader in 1972 overleed bleef mijn moeder alleen achter en kreeg zij meer tijd voor zichzelf. Zij had veel interesse in Frankrijk en de Franse taal en had ook veel Franse vriendinnen die kerkten bij de Waalse kerk. Zo kwam mijn moeder ook hier terecht. Kerkdiensten werden toen goed bezocht en de kerk zat vaak vol. Vanuit de nabijgelegen Waalse lagere school waren kinderen ook verplicht naar de Waalse kerk te gaan, wat het aantal kerkgangers deed stijgen.”
Na het overlijden van haar moeder is Ladage niet direct vrijwilligster geworden maar jaren later via een vacature op de website van de Gemeente Rotterdam. “Ik zocht een bezigheid na een intensieve periode en de binding met de Waalse kerk was er al door mijn moeder. Ik vind het leuk mee te helpen en schenk koffie bij evenementen, bijvoorbeeld een huwelijk of een activiteit van de Vrije Academie.”
Het klinkt onwerkelijk als tijdens het interview de kerkklokken luiden in deze stedelijke omgeving. Het Baankwartier is ingeklemd tussen Cool-Zuid en de Leuvehaven, een gebied dat bijna compleet is herbouwd na de Tweede Wereldoorlog. Er staan voornamelijk bedrijfspanden. Ook vind je er clubs en kunstenaars. Nu is de wijk in transitie naar een stedelijke woonwijk met de komst van vier woontorens, twee van 60 à 70 meter en twee van 150 meter hoog, waarvan de Cooltoren er één is. Het aantal bewoners in de wijk neemt hierdoor fors toe. Nass: “De koopsom van de woontorens is vrij hoog en geschikt voor goedverdienende tweeverdieners of stellen die na een goede verkoop van hun woning buiten Rotterdam weer terug de stad in willen. De wijk biedt dichtbij een levendig uitgaansgebied met De Doelen, de Schouwburg, het Fotomuseum en het nieuwe Luxortheater op loopafstand, maar behoudt zelf het intieme karakter van een stadswijk. Het betegelde plein aan de overkant van de kerk dat nu dienst doet als schoolplein van twee omliggende basisscholen transformeert in de nabije toekomst naar stadspark met veel bomen en groen en draagt straks tevens bij aan dit karakter.”
De kerk heeft nu nog een dubbelfunctie en wordt buiten de maandelijkse kerkdiensten verhuurd als cursusruimte en vergaderlocatie. Als trouwlocatie is de kerk populair vanwege de unieke ligging en de riante stadstuin. Ook vinden er evenementen plaats. Ladage: “Het Danspaleis heeft een aantal keer van de kleine zaal gebruik gemaakt. Dat was vreselijk leuk. Dat is een soort disco voor 55-plussers compleet met draaitafel en pelpinda’s op de tafels. De Parade heeft een keer een theatervoorstelling in de kerk gegeven vanwege werkzaamheden op hun eigen terrein.” Tijdens Corona mochten begeleiders van patiënten van het naastgelegen Oogziekenhuis Rotterdam uitwijken naar de Waalse kerk. Nass: “De protestante gemeenschap Noorderlicht Rotterdam heeft de Kerkzaal twee jaar geleden gebruikt om op woensdagen een moment te creëren voor mensen die in de buurt op kantoor werken. Het Zondagsschoollokaal wordt momenteel vaker gebruikt voor gemeentevergaderingen die inhoudelijk gaan over de aanstaande transitie.”
Naar verwachting wordt de Cooltoren in 2023 opgeleverd, de andere woontorens volgen in de jaren daarna. De Waalse kerk wordt later verder herbestemd. In de ruimte van de zondagsschool wordt in de toekomst een café-restaurant gerealiseerd met een vergroot buitenterras in de naastgelegen tuin. Met de aanstaande gebiedstransitie en de komst van de woontorens zal een plek voor ontmoeting zeer welkom zijn. Nass ziet de Waalse kerk meer dan alleen een wijkfunctie hebben: “Dat wij een rol gaan spelen op cultureel en religieus gebied voor heel Rotterdam en dat er koren komen, maar ook theatervoorstellingen. Op heel lange termijn zie ik hier een luxe restaurant tot de mogelijkheden behoren. De kerktuin heeft zeker potentie, ook in combinatie met het toekomstige stadspark.” BOEi ziet net zo lief een buurtrestaurant, want zet vooral in op betekenisvolle plekken.
Tekst en beeld: Esther Baylé
