BOEi Blog – door Kim Heuvelmans
Nog niet zo lang geleden was het gebruikelijk om iedere feestelijke gebeurtenis te gedenken met een standbeeld, monument of plaquette. Heldendaden, jubilea en openingen waren aanleiding tot het oprichten van een monument. En hoewel er nu misschien niet meer zo snel een standbeeld opgericht wordt, zijn jubilea nog altijd aanleiding tot een herdenking en bijbehorend feestje.
Gedenktekens en opgerichte monumenten vormen maar een klein onderdeel van de hele herinnerings- en herdenkingscultuur. Hoe gebeurtenissen herinnerd worden en welke gebeurtenissen we willen herinneren verandert door de tijd heen. De personen en gebeurtenissen die in voorgaande eeuwen voor trots en vaderlandsliefde zorgden, kunnen inmiddels omstreden zijn. Bijvoorbeeld als het herinnert aan het slavernijverleden of het kolonialisme. Binnen de cultuurgeschiedenis wordt al sinds de jaren 80 onderzoek gedaan herinneringscultuur. De laatste jaren is er veel aandacht voor de manier waarop burgers plekken of gebouwen waarderen en de verhalen waarop dit gebaseerd is. Ook bij BOEi is dat terug te zien: we willen niet alleen het gebouw behouden maar ook de verhalen doorgeven en zijn hiervoor actief op zoek naar de verhalen met Mensen Vertellen over Monumenten.
Eigenlijk kunnen alle Nederlandse historische plekken, gebouwen en objecten gebruikt worden bij het herinneren en herdenken van gebeurtenissen, en dus ook de gebouwen van BOEi. Ze staan symbool voor bijvoorbeeld het textielproductie, de sociale bevlogenheid van een fabriekseigenaar, voor de verbetering van de ziekenzorg, voor de mensen die werkten, baden of woonden. Aan ieder gebouw hangen honderden grotere en kleinere verhalen die bijdragen aan de herinnering van een gebeurtenis of periode.
Binnen de BOEi collectie zijn een aantal ‘echte’ gedenktekens en herinneringsmonumenten terug te vinden. Een aantal hiervan is geschonken tijdens bedrijfsjubilea. Een jubileum was in het begin van de vorig eeuw een moment om groots uit te pakken met gedenktekens op pleinen en plantsoenen waar iedereen getuige van was. In vergelijking met andere landen is de standbeeldentraditie in Nederland niet heel groot en erg veel van deze monumenten zijn er dan ook niet. In de collectie van BOEi hebben we ook een aantal gedenktekens die herinneren aan de Tweede Wereldoorlog* .
ENKA EDE – Herinneringsbank en Fontein
Foto: BOEi
De ENKA in Ede heeft in haar geschiedenis als kustzijdefabriek meerdere gedenktekens gehad naar aanleiding van een bedrijfsjubileum. De herinneringsbank werd in 1938 geschonken door ‘Edesche bedrijven en belangstellenden’ ter gelegenheid van het 25-jarig jubileum van de productie van kunstvezel. De herinneringsbank is ontworpen door de bekende keramist en pottenbakker Willem Brouwer van Brouwer’s Aardewerkfabriek uit Leiderdorp.
Foto: BOEi
In 1947 werd de fontein aangeboden door ‘de burgerij van Ede’ ter gelegenheid van het 25 jaar bestaan van de A.K.U. Het was een cadeau van onder andere de Christelijke Middenstandsvereeniging Ede, de Vereeniging voor Vreemdelingenverkeer en de Edense Commerciëlen club als erkenning van het grote belang van de fabriek voor de ontwikkeling van de gemeente. De fontein ligt een aantal meter voor de herinneringsbank. De beide monumenten zijn een uiting van dankbaarheid voor de komst van de fabriek en de gevolgen die die heeft gehad voor Ede en haar omgeving.
Zowel de gedenkbank als de fontein zijn dringend aan restauratie toe. We zijn druk bezig met de voorbereiding hiervan en door de Stichting Vrienden van BOEi wordt eind 2019 (naast het binnenhalen van fondsen) een crowdfundingsactie uitgerold om restauratie van de gedenkbank mogelijk te maken, waarmee de restauratie in de de loop van 2020 zou kunnen starten.
Generaal de Bonskazerne Grave – Monument Generaal de Bons
Foto: BOEi (Jan van Dalen)
De Generaal de Bonskazerne is een van de 16 Boostkazernes. Bij het standaardontwerp van de kazernes hoorde in het midden van het terrein een herdenkingsmonument met vlag en zitbankjes ter ere van de naamgever van het complex. Zo ook in Grave. Generaal Andreas de Bons speelde een belangrijke rol bij de verdediging van de stad Grave tegen de Fransen in 1794. De Fransen omsingelden Grave op 20 oktober 1794. De Bons wist de belegering van de Fransen twee maanden lang te weerstaan en moest uiteindelijk op 30 december 1794 capituleren.
Foto: Nationaal Instituut voor Militaire Historie, N0001001-08
KVL Oisterwijk – Gedenknaald
Foto: BOEi (Jan van Dalen)
De gedenknaald in Oisterwijk werd door het personeel geschonken voor het 25 jaar bestaan van de Koninklijke Verenigde Leder in 1941. De naald verbeeldt een wereldbol met daarop drie gebeeldhouwde figuren met leerlooierskleding en gereedschap, waarvoor de beeldhouwer Toon van Wiel zich liet inspireren door foto’s van arbeiders uit de KVL.
BOEi gaat de gedenknaald binnenkort digitaal inscannen en daarnaast jaarlijks onderhoud uitvoeren om verder verval af te remmen. Zie hiervoor ook het persbericht.
ENCI Maastricht – Plaquette
Foto: BOEi (Jan van Dalen)
De uit Zwitserland afkomstige Heinrich Moser werkte sinds 1928 bij de cementfabriek ENCI en was van 1933 tot 1952 technisch directeur van de fabriek.Het personeel richtte een comite op om hem te huldigen voor het werk dat hij voor het personeel had verricht (een pensioenfonds, ondersteuningskas, plek voor joodse onderduikers). Op 18 december 1946 werd hem een album aangeboden en werd de plaquette van de hand van Maastrichtse beeldhouder Chales Vos onthuld.
Blokhuispoortgevangenis Leeuwarden – Gedenksteen
Foto BOEi (Jan van Dalen)
Plaquette ter herinnering aan de Overval op Het Huis van Bewaring, 8 december 1944, waarbij 51 verzetsleden bevrijd werden.
Amsterdam Centrale Markthal – Gedenkteken Joodse Kooplieden
Aan de Centrale Markthal hing een gedenkteken van Amsterdamse beeldhouder Hildo Krop ter nagedachtenis aan de 800 Joodse kooplieden die tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn omgekomen. Dit gedenkteken ligt momenteel opgeslagen en hopen we na restauratie van de Centrale Markthal terug te kunnen plaatsen. (Kijk op deze externe website voor een foto van de gedenksteen).
Meer weten over herinneren? Zie bijvoorbeeld De mist van de geschiedenis, Willem Frijhoff
Bronnen
-
‘Herinneren om door te geven, resultaten enquete herinneringserfgoed’, RCE, maart 2019
-
‘Erfgoed om bij stil te staan, achtergronden bij Verkenning Herinneringserfgoed.’ RCE
-
Beeld op het werk, arbeid en industrie in de Nederlandse beeldhouwkunst, Mirjam Beerman, Ardine Nicolai (Zwolle 1997)
-
‘Heemschut: Muur van Mussert als ‘Mahnmal beschermen’, 19 maart 2015, https://www.heemschut.nl/nieuws/actueel/bericht/heemschut-muur-van-mussert-als-mahnmal-beschermen
-
Plaquette directeur Mooser (AINSI-gebouw;voormalige hal ENCI), https://www.charlesvos.nl/profaan-werk/maastricht/plaquette-van-directeur-mooser-van-de-enci
*In Duitsland hebben ze de mooie term ‘mahnmal’ voor monumenten die herinneren aan verschikkingen uit het verleden. De monumenten zijn een herinnering en tegelijkertijd een waarschuwing. Een voorbeeld in Nederland is de Muur van Mussert.
