Deze liften komen maar weinig voor in Nederland en zijn alleen al daarom erg bijzonder. In Engeland en Duitsland waren ze veel populairder en kom je ze nog iets regelmatiger tegen. Voor zo ver bekend zijn er nog acht panden in heel Nederland waarin paternosterliften voorkomen. Van twee daarvan is bekend dat ze nog werken (in museale setting): in het Scheepvaarthuis in Amsterdam en in het hoofdpostkantoor in Rotterdam.
Bron: Jeannot Simmen, Elevation: A cultural history of the elevators
De paternosterlift was aan het eind van de negentiende eeuw een moderne en efficiënte manier op passagiers te vervoeren. De lift was oorspronkelijk ontwikkeld om goederen te vervoeren (minder traplopen) maar bleek al snel ook te gebruiken voor passagiers. De paternosterliften waren aan het begin van de vorige eeuw een moderne manier van vervoeren. Het was handig omdat er meer mensen tegelijk vervoerd konden worden dan in de reguliere liften van dat moment, er was geen liftjongen nodig voor de bediening, er waren geen wachttijden en geen deuren die open en dicht moesten. De paternosterliften werden veel gebruikt in kantoren en universiteiten. In warenhuizen werd daarentegen vaker gebruik gemaakt van de op dat moment eveneens zeer moderne roltrappen.
Paternosterlift in Aston University in 1966
De lift bestaat uit twee liftschachten met daarin een rustig continu draaiende band met daaraan open houten cabines (als een soort reuzenrad). Aan de ene zijde gaan de cabines omhoog en aan de andere zijde omlaag. Passagiers kunnen op de verdiepingen in en uit de cabines springen als deze voorbij komen. Mis je de verdieping waar je eruit moest, dan kun je blijven staan en onder of bovenlangs met de lift mee tot je opnieuw bij je verdieping bent. Vaak is er bij de toegang op iedere verdieping een handvat die het instappen gemakkelijker maakt. Doordat de band continu draait en mensen snel in en uit stappen werkt de paternosterlift veel sneller dan een reguliere lift.
De paternosterliften in de markthal in 1991
In de Centrale Markthal zitten de twee paternosterliften bij de hoofdtrappenhuizen aan weerszijden van de hal. De liften zijn gemaakt door de Haarlemsche Machinefabriek v/h Gebr. Figee. Met de liften kon je vanaf de begane grond naar de derde verdieping reizen. De liften draaiden tegen de klok in: de linker lift ging naar beneden en de rechterlift naar boven. De lift heeft een doorlopende ketting met daaraan tien cabines: twee voor iedere verdieping, eentje op de zolder, en eentje in de kelder. De cabines hadden handgrepen aan weerszijde van de cabine en op iedere verdieping had iedere omlijsting ook handgrepen om het in en uitstappen makkelijker te maken.
De achterzijde van de liften in de Centrale Markthal. Jan van Dalen Fotografie.
De bovenzijde van de paternosterliften in de Centrale Markthal. Foto Pim Boomgaard
Jan van Dalen Fotografie
Toch is de lift niet voor iedereen geschikt en waren er veel ongelukken. Op de liften in de Centrale Markthal hangt dan ook een bordje die aangeeft dat de lift verboden is voor bejaarden, gebrekkigen en kinderen onder de 14.
Bordje op de paternosterlift in de Centrale Markthal. Jan van Dalen fotografie.
In Duitsland zijn nieuwe paternosterliften sinds de jaren 70 om veiligheidsredenen verboden en in Groot Brittannië hebben ze speciale sensoren ontwikkeld om ongelukken te voorkomen. Vanaf de jaren 80 zijn de liften vanwege deze veiligheidsredenen steeds minder gebruikt en vaak vervangen. Bij de listen in de Centralen Markthal zitten boven de cabines houten schotten om te voorkomen dat wachtende passagiers boven of onder de cabines in de schacht kunnen vallen of ergens tussen kunnen komen.
De schotten aan de achterzijde van de cabines. Jan van Dalen fotografie
De naam paternoster komt vermoedelijk van een rozenkrans: ook een oneindige cirkel waarin de kralen rondgaan. Een latere uitleg voor de naam heeft betrekking op de veiligheid: iedere keer dat je erin stapt moet je een schietgebedje doen omdat ze zo gevaarlijk zijn.
De cascorestauratie van de Centrale Markthal is net gestart. De restauratie van de paternosterliften valt hier niet onder. De beide liften functioneren niet meer en we hopen op termijn een van beide liften te kunnen restaureren met onderdelen van de andere lift. Dan zijn er op dat moment weer drie functionerende paternosterliften in Nederland.
Foto Pim Boomgaard
Bronnen:
Jeannot Simmen, Elevation: A cultural history of the elevators
Centrale Markthal Amsterdam, Bouwhistorische opname met waardestelling, BBA
Meer lezen?
- Zie hier alle andere BOEi blogs
- Kijk ook eens bij Mensen vertellen over Monumenten
