Joris Molenaar is naast architect ook onderzoeker, commissielid en supervisor: “In de rol van architect heb ik al vroeg ervaring opgedaan met de restauratie en herbestemming van gebouwen met een erfgoedwaarde. Niet alleen vanuit esthetisch perspectief, maar ook vanuit het oogpunt van aangepast gebruik en verbeterde energetische prestaties. Zo zijn wij in Rotterdam bijvoorbeeld betrokken bij de verbetering van de Lijnbaanflats, en eerder het herbestemmen van het kantoordeel van het Van Nelle complex en nu de herbestemming van het Zuiderziekenhuis.”

Door Paul Alzer. Foto: Anne Marie Hazenberg.

Wat maakt herbestemming van erfgoed waardevol volgens u?
“Herbestemming zou eigenlijk de regel moeten zijn. Er is al veel te lang te makkelijk gesloopt en nieuwbouw gepleegd waardoor hergebruik is verleerd. Tot begin twintigste eeuw was hergebruik veel normaler en dat zou het nu ook weer moeten zijn gezien de duurzaamheids- en circulariteits-opgaven. Aan een bestaande omgeving kleven veel waardes die je niet meteen ziet. Als je daar een tweede leven aan kunt geven, is dat een zeer bevredigend resultaat van herbestemming. Dit vraagt niet alleen kennis en ervaring van oude bouwmethoden en –technieken, maar ook van sociaal-culturele waarden en in die zin is herbestemming ook erg leerzaam.”

Molenaar ziet dat lokale geluiden steeds vaker ten grondslag liggen aan behoud en herbestemming: “In deze tijd komt de stem van de burgerij, de stadsbewoners, duidelijker naar voren dan voorheen. Vreewijk en het Zuiderziekenhuis zijn mede door bewonersinitiatief behouden. De waardering voor de gebouwde omgeving leeft sterk bij mensen, en er komt meer ruimte voor invloed op plannen in de nieuwe wet op de ruimtelijke ordening. Mensen brengen veel verschillende emoties in en dat is zeer waardevol.”

Welk erfgoed wordt in uw ogen nog over het hoofd gezien?
“Het behoud van oude karakteristieke (kantoor)panden uit de jaren zestig in steden zou meer aandacht mogen krijgen. Ze worden nog als storend gezien en nu vaak herbestemd met nieuwe gevels met een heel ander gezicht. Daarmee verdwijnt het typisch jaren zestig vooruitgangsoptimisme uit het stadsbeeld. De herbestemming van kerken blijft lastig, dat gaat meestal niet zomaar. Je kunt daarbij makkelijk je doel voorbijschieten door eenzijdige focus op planeconomie.”

Naast het ontwerpen van gebouwen neemt Molenaar ook initiatieven met bewoners in buurten en bij gebouwen zonder monumentenstatus: “Draagvlak bij de mensen in de buurt is belangrijk en het meenemen van de geschiedenis van een gebouw vraagt aandacht. Zo ben ik mede initiatiefnemer van Reddekuip voor behoud van het unieke Feijenoordstadion, maar ook in mijn eigen dorp maak ik me sterk voor het behoud en herbestemming van een voormalige werkhaven met portaalkranen van de Deltawerken.”

Wat kunnen we leren van het buitenland als het gaat om herbestemmen van erfgoed?
“In Nederland redeneren we vanuit het nuttigheidsdenken en willen we alles meteen kunnen gebruiken. In andere landen is de traditie soms wat vrijer en worden dingen meer op hun beloop gelaten. Soms is het goed gebouwen te laten betijen en te laten voor wat ze zijn. In Ierland zie je bijvoorbeeld ruïnes van kerken die één worden met het landschap. Van dat andere perspectief kunnen we in Nederland nog wat leren.”