Liesbeth Jansen, projectdirecteur Bureau Marineterrein Amsterdam, is gespecialiseerd in herontwikkeling van gebouwen en gebieden, deels vanuit haar eigen bedrijf Linkeroever. Daarnaast is ze sinds 2013 betrokken bij de transformatie van het Marineterrein in hartje Amsterdam: “Vanaf midden jaren 80 van de vorige eeuw, en dat loopt dus parallel met de ontstaansgeschiedenis van BOEi, zie je langzaamaan in de grote stedelijke gebieden in Nederland, zeker ook hier in Amsterdam met het voorbeeld van de Westergasfabriek, ideeën ontstaan hoe met het industrieel erfgoed moet worden omgesprongen. Misschien wel uit nood geboren: de grond van het Westergasterrein was ernstig vervuild waardoor geen woningbouw kon plaats vinden. De krakers waren zeer actief en werden een factor van belang bij leegstand van industriële gebouwen in de stad.”
Door Erik Luermans.
“Ik was van 1992 tot 2010 bij de transformatie van de Westergasfabriek betrokken. We zochten in eerste instantie naar een culturele herbestemming. De tijdelijke culturele invulling liep gelijk op met de zoektocht naar permanente culturele functies. Het succes van de formule van tijdelijke culturele functies met een mix van commerciële programmering bereidde uiteindelijk de weg naar renovatie, sanering en naar de definitieve herbestemming. Cruciaal was dat deze uitgangspunten ook terug te vinden waren in de koopovereenkomst tussen projectontwikkelaar MAB en de gemeente Amsterdam in 2000, waarmee de continuïteit was gegarandeerd.”
Herbestemmen op het Marineterrein Amsterdam vindt volgens plan ook via een geleidelijkheid plaats: “Deels om het simpele feit dat Defensie hier is, en voorlopig ook nog blijft. De schaal is natuurlijk anders dan de Westergasfabriek. Ook is hier een volstrekt andere type erfgoed, voornamelijk gebouwen uit de zestiger en zeventiger jaren, waarvan de renovatie en transformatie wat makkelijker kan verlopen en ook minder kostbaar is. Wij volgen hier grosso modo de methode van de Westergasfabriek en onderzoeken de exploitatiekracht van het gebied met tijdelijke bestemmingen en programmeringen. Een lichtend voorbeeld voor ieder van ons was de transformatie van het Emscher Park, in het Duitse Ruhrgebied, waar van 1989-1999 Internationale Bau Austellung (IBA) de bakens uitzette. Vooral hun integrale aanpak met aandacht voor renovatie, herbestemming, werkgelegenheid, landschapsarchitectuur en culturele bestemmingen, was een openbaring.”
Volgens Liesbeth Jansen is herbestemmen geslaagd als er een goede en gezonde exploitatie wordt gevonden, bij voorkeur zonder subsidie: “Dat geldt natuurlijk niet voor herbestemmingen die een groot maatschappelijk nut dienen, zoals musea of bibliotheken. Ondersteuning van overheidswege is echter zeker in het voortraject vaak onontbeerlijk. Niet alles is haalbaar bij transformaties: de tijdspanne kan nadelig zijn, de randvoorwaarden niet duidelijk, te rigide of zelfs strijdig. Integrale oplossingen zijn voorwaardelijk en van belang, net als een gezamenlijk uitgesproken ambitie, zeker ook van lokale overheden.”
“De route naar herbestemming kan ook eenvoudig zijn, zoals je nu veel commerciële bestemmingen aantreft, voornamelijk met horeca en woningbouw. Zolang de kwaliteit van het erfgoed maar niet wordt aangetast, kan er veel. De herbestemming wordt beter naarmate meer naar het karakter en de architecturale kwaliteiten van het gebouw wordt geluisterd. Een brouwerij in een ongebruikte monumentale 17de -eeuwse kerk is op voorhand waarschijnlijk niet de beste oplossing. Een recente, schitterende, ook architecturale, oplossing voor herbestemming is gevonden in LocHal in Tilburg, daar vallen alle nieuwe functies mooi op hun plek. Als je naar andere inspirerende voorbeeld in het buitenland wilt kijken dan zijn de Fransen met hun Grand Projects, denk aan Parc de la Villette, op een enorme schaal ook bijzonder in het herbestemmen.”
Wat de rol van onze overheid betreft: “Zij zou bij langdurige projecten van herbestemmen, en dat is vaak het geval bij monumentale complexen, wat standvastiger mogen zijn. Grillig beleid of korte termijn politieke prioriteiten kunnen dan funest uitpakken voor het proces en de ziel eruit halen en een groot gebaar of een gedurfde keuze ernstig frustreren. Tijd, de tijd nemen, en consistentie in de ambitie zijn belangrijke elementen in het proces. Je kunt hierin niet zorgvuldig genoeg zijn. Je creëert daarmee ook ruimte voor onverwachte ontwikkelingen die je in dit soort processen vaak tegenkomt. Bovendien is er dan ook meer ruimte en gelegenheid de direct betrokken – de buurt, de wijk, de omwonenden, vroegere werknemers – een rol in het proces te geven.”
