Historie van de ENKA-schoorstenen

Door veranderende productieprocessen in de jaren 60 en 70 werden veel leegkomende fabrieken en de daarbij behorende schoorstenen gesloopt. Op het terrein van de ENKA, een voormalige kunstzijdefabriek in Ede staan nog altijd twee fabrieksschoorstenen: de ketelschoorsteen uit 1920 en de spinnerijschoorsteen uit 1927. Bij de werknemers stonden ze bekend als de dunne en de dikke. De spinnerijschoorsteen is de hoogste gemetselde schoorsteen in Nederland.

De spinnerijschoorsteen is gebouwd voor de afvoer van de spingassen. Over de daken en langs de gevels van de spinnerij en blekerij liepen grote buizen, die de spingassen transporteerden naar de schoorsteen. Oorspronkelijk was er geen afzuiging waardoor de spinners de hele dag werden blootgesteld aan de spingassen. Men kreeg met name uiterst pijnlijke (spin)ogen wat kon leidden tot tijdelijke blindheid. Pas met de komst van afzuiginginstallaties en de afdichtingen van de spinmachines namen deze problemen af.

In mei 1940 zouden de schoorstenen neergehaald  worden omdat ze het Duitse leger een te duidelijk baken zouden bieden. Wegens de snelle Duitse inval op deze eerste oorlogsdag werden alle Nederlandse soldaten weggeroepen en kon het werk niet voltooid worden. Aan het eind van de oorlog waren de schoorstenen een baken voor de geallieerden. Ditmaal wilde de Duitsers de schoorstenen opblazen maar dat is om onbekende redenen niet gebeurd.

Herbestemming van de schoorstenen

Sinds 2003 wordt het ENKA-complex in Ede herontwikkeld tot een gebied voor wonen, leven en werken. Er worden 1250 tot 1300 woningen gebouwd en de diverse rijksmonumenten worden in het gebied ingepast. BOEi heeft de Westhal herbestemd tot fietsexperience-center en het Kantinegebouw tot school. Ook vindt er onderzoek plaats naar de herbestemming van het Poortgebouw tot kantoorgebouw.

De spinnerijschoorsteen is gerestaureerd in de tweede helft van 2020. De restauratie is mede mogelijk gemaakt door de  VriendenLoterij en de Provincie Gelderland

Meer ENKA?

• • • Volg een rondleiding over het ENKA-terrein met onze vrijwilligers. Klik hier voor data.
    • Bekijk hier de projectpagina van het door BOEi herbestemde Kantinegebouw
    • Bekijk hier de projectpagina van de fontein en herinneringsbank van de ENKA
    • Lees hier de verhalen over de ENKA
    • Bekijk de foto’s van Jan van Dalen in de Beeldbank BOEi

Meer weten over schoorstenen in Nederland? Kijk dan eens in het in 2017 verschenen boek ‘Fabrieksschoorstenen in Nederland’.