De oorsprong van de naald

Tijdens het evenement ‘KVL belevingspad’ in 2016 werd het voormalig fabrieksterrein voor één dag weer bevolkt door mensen uit de geschiedenis van de KVL. Ook Janus van Doveren van de KVL-buitendienst kwam, zoals hij zelf zei, “één dag terug uit de hemel” om bezoekers uit te leggen hoe de gedenknaald hier gekomen is. “Ik heb hem zelf opgehaald in Tilburg bij beeldhouwer van Wiel”, vertelde van Doveren. “Maar toen ik hem zag had ik al meteen mijn twijfels. Ten eerste, hoe krijg ik dat ding in Oisterwijk? Hij lag dan wel losse stukken klaar, maar al met al kostte het me twee dagen om die stukken met een platte kar te vervoeren! Maar dan:  weet je waar hij van gemaakt is? Van tufsteen! Dat is natuurlijk niet goed om buiten te laten staan. Het is maar goed dat ik weer effe kom kijken, want dan kunnen we eens nadenken over hoe we hem nou eigenlijk moeten behouden.” Janus kreeg gelijk, want na bijna 80 jaar is de naald er slecht aan toe.

“Het is maar goed dat ik weer effe kom kijken, want dan kunnen we eens nadenken over hoe we hem nou eigenlijk moeten behouden.”

De naald verbeeldt een wereldbol met daarop drie gebeeldhouwde figuren met leerlooierskleding en gereedschap, waarvoor van Wiel zich liet inspireren door foto’s van arbeiders uit de KVL-fabriek. In Oisterwijk gaat daardoor al sinds jaar en dag het verhaal dat de gezichten van deze figuren overeenkomen met bestaande arbeiders. Een ander verhaal is dat het de drie broers van der Aa moeten voorstellen, Christ, Willem en Jan, maar al deze verhalen worden niet bevestigd.

De gedenknaald is omgeven met een tragische geschiedenis. “De dikke van der Aa heeft maar één keer naar zijn naald kunnen kijken”, verzuchte van Doveren, “en dat was vanuit zijn kist in zijn eigen begrafenisstoet. De tocht maakte er  speciaal een rondje voor langs de fabriek.” Het lot wilde dat Christ van der Aa tien dagen voor de heugelijke dag van het 25 jarig bestaan in een ziekenhuis in Tilburg was overleden. Alle festiviteiten werden geannuleerd.  De naald bleef staan en vervulde 60 jaar haar rol als sieraad van het fabrieksterrein.

De zorg voor het monument is zeker de laatste 40 jaar niet denderend geweest, maar na de sluiting van de KVL in 2001 keek er echt niemand meer om en begon het verval zichtbaar te worden. De Heemkundekring De Kleine Meierij en mensen van Oisterwijk in Beeld maakten zich grote zorgen over het behoud en spraken BOEi aan als partij die wat voor de naald zou kunnen betekenen. BOEi heeft de naald vervolgens in 2018 gekocht en tijdelijk ingepakt in schermen met zeil. BOEi deed de belofte zich in te spannen om het rijksmonument te behouden.

De gedenknaald is voor Oisterwijkse gemeenschap een belangrijk herinnering aan 85 jaar zwoegen in de fabriek.

Participatie: samen met de Oisterwijkers werken aan een toekomst

De gedenknaald is voor Oisterwijkse gemeenschap een belangrijk herinnering aan 85 jaar zwoegen in de fabriek en staat als het ware symbool voor deze gezamenlijke inspanning. Het is ook een van de laatste herkenbare punten op het voormalig fabrieksterrein dat door grootschalige herontwikkeling steeds onherkenbaarder geworden is. Daarom is BOEi een participatietraject gestart om samen met de Oisterwijkers een plan voor de naald te maken. Hieronder volgt een chronologisch overzicht van de genomen stappen.

• Aankoop van de naald in oktober 2018 door BOEi. Kort daarna is de naald ingepakt in een tent van zeil.
• Eerste buurtbijeenkomst in de Keuken van Leer op 16 mei 2019. Klik hier voor het verslag.
• Persbericht ‘BOEi wil gedenknaald op zijn plek behouden…‘ van 18 juli 2019.
• Persbericht ‘BOEi organiseert tweede buurtbijeenkomst‘ 29 augustus 2019.
• Tweede buurtbijeenkomst in Oisterwijk op 5 september 2019. Klik hier voor het uitgebreide verslag met de hele historie van het project.
• Op 18 december 2019 hebben we een korte update verstuurd aan de betrokken.We hebben aangegeven dat BOEi zich verder wil verdiepen in de opties en vooral de kosten van een overkapping, die flink uiteen lopen. Verder hebben we op verzoek van de participanten contact opgenomen met Akzo-Nobel. Zij gaven aan dat geen enkele coating of andere beschermingswijze bestaat die duurzaam op tufsteen kan worden toegepast ter bescherming. In een andere casus is bovendien gebleken dat het impregneren van tufsteen kan leiden tot onherstelbare schade bij vorst (bron: RCE).
• Het covid-19 jaar 2020 vertraagde de voortgang van het project. Eind 2020 is wel een gesprek opgestart met de monumentencommissie Oisterwijk als voorverkenning voor een mogelijk te bouwen overkapping. Dit leverde begin 2021 als uitkomst op dat BOEi haar visie op de betekenis van het monument wilde verdiepen.
• Medio 2021 is bouwhistoricus Kim Heuvelmans een aanvullend historisch onderzoek gestart naar de naald. De uitkomsten daarvan worden gepubliceerd in een rapportage en in een blog (die inmiddels online staat).
• In september 2021 is Cees Oussoren als stagiair vanuit de Reinwardt Academie erfgoedopleiding aangetrokken om de oplossingsrichting verder vorm te geven.
• Het historisch onderzoek naar de naald van Kim Heuvelmans is in december 2021 gepubliceerd. Deze kunt u vinden onder deze link: KVL – Historisch onderzoek Gedenknaald KVL. (Google Drive document).
• In november 2022 deed BOEi opnieuw onderzoek naar de naald. Helaas bleek het kunstwerk fysiek in slechte staat en kan niet blijven staan in huidige toestand. Er is sprake van een nieuwe realiteit waarvoor we een nieuwe oplossing zullen moeten verzinnen. Zie hier het nieuwsbericht.

Andere documenten van belang

• Rapportage Monumentenwacht Brabant 2014.
• Video van Oisterwijk in Beeld over de toestand van de gedenknaald (2017).
• 100 Verhalen van de Looijerij.Van den Berg (ed) 2016. Oisterwijkse Historische Reeks Deel 8. Het Kwartier van Oisterwijk, Oisterwijk. Klik hier voor meer informatie.