Langs het Apeldoorns Kanaal in het Gelderse Wapenveld staat een monumentale IJsselhoeve. Op Erve IJzerman lijkt het of de tijd heeft stilgestaan, maar niets is minder waar: de boerderij is na bijna een eeuw stilstand volledig door BOEi gerestaureerd en de laatste jaren is hard gewerkt om het Nederlands Zuivelmuseum een plek te geven. Jan Nitrauw, secretaris van de Stichting Erve IJzerman en Stichting Recreatie Wapenveld, en Jan IJzerman, een van de erfgenamen, zijn beiden zeer betrokken bij de boerderij en het museum.
IJzerman vertelt: “Na het overlijden van Dina IJzerman in juni 2010 hebben we de schuren leeg geruimd en de boerderij in de verkoop gezet. Zij was mijn tante en de laatste bewoonster van boerderij IJzerman.”
Enkele gebeurtenissen waren van grote invloed voor het dorp Wapenveld in de tien jaar voorafgaande aan de verkoop van de boerderij. Nitrauw vertelt: “De aanleg van de hoogwatergeul Veessen/Hattem vormde een bedreiging voor boeren in het buitengebied van Wapenveld. Deze geul, onderdeel van het landelijk project ‘Ruimte voor de Rivier’, doet dienst als extra wateropslag ten tijde van hoog water om zo de kans op overstromingen te voorkomen. Er is flink verzet geweest tegen dit plan, maar uiteindelijk moesten negen boerderijen en vijf woningen wijken. Samen met de MKZ-crisis in 2001 betekende dit de nekslag voor veel kleinere en oudere boerenbedrijven. Naast de aanleg van de hoogwatergeul gingen door de sluiting van de Papierfabriek in Wapenveld 600 arbeidsplaatsen verloren en sneuvelde ook een plan voor een vakantieoord ten westen van Wapenveld. Het maakte de toekomst onzeker.”
Nitrauw vervolgt: “Met een aantal ondernemers hebben we toen de koppen bij elkaar gestoken en een toekomstperspectief voor het dorp onderzocht. Al snel bleek recreatie en toerisme een uitgelezen kans te zijn. Met deze uitkomst in gedachte hebben we Stichting Recreatie Wapenveld opgericht met als doelstelling een bijdrage te leveren aan de verbetering van de leefbaarheid door middel van recreatie en toerisme. Het plan om de cultuurhistorische parels rond Wapenveld op te poetsen werd omarmd. Het rijksmonument Erve IJzerman, een originele IJsselhoeve is één van deze parels.”
De familie IJzerman, naar welke familie de boerderij is vernoemd woonde tachtig jaar lang op de hoeve. Gedurende die tijd worden niet of nauwelijks aanpassingen gedaan. De hoeve wordt nu ook regelmatig als tijdcapsule aangeduid. IJzerman: “Er was geen gas- en wateraansluiting en er werd niets elektrisch gedaan. Er is nog een waterpomp, een stookhok met wasketel, een originele rosmolen en bedsteden. Er zijn maar weinig of geen IJsselboerderijen die zo authentiek gebleven zijn én waarvan het verhaal nog zo tastbaar aanwezig is. Dat maakt deze hoeve uniek. De vraag aan ons als erfgenamen om de boerderij een publieke bestemming te geven en zo de authenticiteit te waarborgen, werd dan ook volmondig met ‘ja’ beantwoord.” Stichting Erve IJzerman wordt in 2012 opgericht en ontfermt zich over de boerderij en de toekomstige exploitatie. De aankoop van de hoeve door Boerderij & Landschap, een dochteronderneming van BOEi, vond in 2012 plaats, waarbij diverse fondsen bijsprongen. De boerderij is daarna minutieus gerestaureerd.
Tegelijkertijd was Stichting Melkboeren- en Zuivelmuseum ‘De Melkmaten’ al een paar jaar op zoek naar een passende tentoonstellingsruimte. De collectie van dit museum ligt op het industrieterrein in Wapenveld opgeslagen. Samenwerking wordt al snel gevonden en dit resulteert uiteindelijk in het Nederlands Zuivelmuseum. Daarbij wordt gehoor gegeven aan de wens om tot een museum met een specifiek onderwerp voor het grote publiek te komen. Het plan heeft dan ook breed draagvlak. In het gebied zijn veel melkveehouderijen en ook in de boerderij werd zuivel verwerkt. De zuivelhistorie wordt in acht thema’s geëxposeerd, waarbij ook het leven van de laatste bewoners door middel van oral history een plek heeft gekregen.
Nitrauw: “Achteraf gezien heeft de hoogwatergeul geholpen met de economische vooruitgang in het gebied. Een gedeelte van het compensatiebedrag dat door de overheid ter beschikking is gesteld voor gebiedsontwikkeling is benut voor restauratie van de daken van Erve IJzerman. Ook de herverdeling van de grond na de oplevering van de hoogwatergeul in 2017 heeft geleid tot schaalvergroting van de melkproductie en zette weer andere positieve ontwikkelingen op koers.”
Over de toekomst is Nitrauw positief: “Het Nationaal Zuivelmuseum haakt aan bij de provinciale ontwikkelingen. Tijdens de Covid-19 pandemie is de Nederlander het eigen land gaan herwaarderen. Op de Veluwe is het zelfs te druk op bepaalde plekken. Recreatie moet naar de randen verplaatst worden en dient gefaciliteerd te worden. De provincie heeft de IJsselvallei benoemt tot ‘Ambachtelijke Veluwe’, waarbij Erve IJzerman opgenomen is als icoon. Het toerisme en daarmee de behoefte aan recreatie groeit en de boerderij komt tegemoet aan die vraag.” IJzerman vult aan: “Het nieuw te bouwen vakantiecentrum nabij Wapenveld gokt op 15.000 gasten per jaar en zal een nieuwe economische impuls geven aan de lokale economie. De behoefte aan recreatie is zelfs terug te zien aan het gebruik van de camperplaats op enige afstand van het museum. De bezetting van de beoogde tien plaatsen wordt vaak overschreden.”
Het Zuivelmuseum draagt bij aan de leefbaarheid en verbinding met de gemeenschap. Inwoners van Wapenveld zijn trots op Erve IJzerman en de functie die de monumentale IJsselhoeve gekregen heeft. Inmiddels zijn er vijftig betrokken vrijwilligers, vaak mensen die affiniteit hebben met zuivel en/of de boerderij. Het museum biedt ook plek voor invulling van maatschappelijke stages voor leerlingen van middelbare scholen.
In de nabije toekomst wil het museum behalve het uitdragen van de Nederlandse zuivelhistorie en de bewonersgeschiedenis van Erve IJzerman ook educatieve lespakketten aanbieden voor schoolreizen in samenwerking met Cultuurplein Heerde. Voor de voormalige hooiberg ligt er een plan om horeca te vestigen. Dit zal de nodige levendigheid en aantrekkingskracht op gang brengen en samen met activiteiten op het erf ook inkomsten genereren voor het museum.
Benieuwd geworden naar de wereld van melk en de monumentale IJsselboerderij in Wapenveld? Bezoek het Zuivelmuseum op Erve IJzerman: www.zuivelmuseum.nl
Tekst en beeld: Esther Baylé
