Op het terrein van Slot Schaesberg in het Limburgse Landgraaf onderhouden vrijwilligers een historische nutstuin. Een tuin die ‘van nut’ is: met ruim 700 verschillende soorten groenten, medicinale kruiden en planten, bloemen voor boeketten, wilgentenen om manden te vlechten, kruiden en planten om bijvoorbeeld kleurstoffen van te maken. ‘Rond 1600, toen de adellijke familie Van Schaesberg op dit landgoed woonde, kon de tuin hen voor een groot deel van voedsel en grondstoffen voorzien.’
Projectdirecteur Aryan Klein is zelf niet zo gezegend met groene vingers, maar hij vindt het prachtig wat er allemaal groeit en bloeit in de twaalf verschillende thema-tuinen, die samen de Hof van Schaesberg (1.000 vierkante meter) vormen. ‘Sommige planten hebben prachtige namen: Sucerwortel, Gohds Genade en Coraelkruyt bijvoorbeeld.’ De historische tuin ligt op een eiland en had in de 17e eeuw een eigen toegangspoort. Klein: ‘Die toegangspoort liet zien dat wat erachter lag, belangrijk was. Dat was geen aardappelveldje.’
Nutstuin voor gezondheid en voedsel
De herbouw van de 17e -eeuwse waterburcht en bijbehorende boerderij en werkplaatsen is een bijzonder project waar reïntegranten, mensen met afstand tot de arbeidsmarkt en vrijwilligers samenwerken. Het is zowel een opleidingscentrum voor mensen die een oud ambacht als smeden of ambachtelijk timmeren willen leren, als een bijzondere toeristische attractie, een cultuurhistorisch attractiepark.
Zo’n nutstuin was vroeger belangrijk voor de bewoners van het terrein, dus wilde Klein die graag in ere herstellen. ‘Een apotheek zoals wij die gewend zijn, bestond natuurlijk niet. Als je rijk was had je een eigen hovenier die zorgde dat alles wat je nodig had voor je gezondheid en je voedsel in de tuin stond.’ Maar noch historisch onderzoek, noch graafwerk op het terrein zelf, leverden informatie op over de indeling of beplanting van de 17e -eeuwse tuin. Niet waar de paden liepen, niet over wat er werd verbouwd. Aryan Klein: ‘Jac Nijskens is in Nederland dé autoriteit op het gebied van historische tuinen. Hij heeft de Historische Groentenhof in Beesel aangelegd en het begrip ‘vergeten groenten’ op de kaart gezet. Wij hebben hem benaderd. Hij heeft een indeling in verschillende hoven gemaakt, plantvoorstellen gedaan en zo een soort ‘Tuinbijbel’ voor Slot Schaesberg samengesteld.’
Biologisch tuinieren
De grond werd verrijkt, er werd van alles gezaaid en geplant en inmiddels is de Hof van Schaesberg een fraaie groene lusthof. Een tuin die verhalen vertelt, weet Klein inmiddels. ‘De diversiteit vroeger was veel groter. Nu bepaalt de supermarkt wat je op je bord krijgt, dat is een relatief schraal aanbod.’ En de oranje worteltjes, die zijn er door Nederlandse telers gekomen. ‘Vroeger was de paarse wortel meer dominant. Maar vanwege onze ‘Oranjes’ werden vooral de oranje exemplaren gekweekt.’
Langs de randen van het tuineiland zijn lattingen geplaatst, open houten schuttingen waar leifruit tegenaan groeit. ‘Allemaal historische rassen, laagstambomen.’ De tuin wordt biologisch onderhouden, er komt geen chemisch bestrijdingsmiddel aan te pas. ‘We laten het aan de natuur over of een soort het wel of niet redt.’ Dat betekende dat de buxushagen na een aanval van de buxusmot werden gerooid. ‘Nu hebben we een Japanse soort die er heel erg op lijkt, en niet gevoelig is voor die mot.’
Helemaal historisch verantwoord is het dus allemaal niet, zegt Aryan Klein: ‘Toen we de tuin aanlegden, is er ook een ondergronds bewateringssysteem aangelegd. Zodat we in de zomer niet eindeloos met emmertjes en gieters rond hoeven te lopen om de planten water te geven.’
Voor meer info: zie www.slotschaesberg.nl
