De bestendigheid van een plek
ATM is een kunstenaarscollectief, bestaande uit Antal Bos, Thijs Trompert en Marisja Smit. Sinds 2004 zijn zij, als huurder van het eerste uur, geland in één van de grote loodsen van de door BOEi herbestemde zeepfabriek Rohm & Haas (1850) in Amersfoort.
De zoektocht naar een vaste en grote werkplek begon voor ATM zo’n twintig jaar geleden. Naast het atelier op de Stovestraat midden in het centrum van Amersfoort werd huisvesting gevonden in onder andere een oude supermarkt en een verlaten school. Maar zoals vaker gebeurt, wanneer de potentie van een plek zichtbaar wordt, volgen er uiteindelijk plannen van projectontwikkelaars en mogen de tijdelijke gebruikers hun biezen pakken. Thijs Trompert: “We merkten dat het in ons nadeel werkte om het atelier open te stellen en er bezig te zijn. Iedere keer als we een plek die leeg stond op de kaart hadden gezet, was het binnen de kortste keren verkocht en moesten wij er weer uit.”
De ontwikkeling van Rohm & Haas is een organische. Thijs en Marisja hebben letterlijk aan de werksteiger van het slopersbedrijf moeten rammelen om verdere sloop van de verlaten fabriek te voorkomen. Zij wierpen zich op als huurders en hebben de eerste twee jaar indirect gehuurd van de gemeente. Het opbrengen van de maandelijkse huur was geen kleinigheid en daarnaast bleef het onzeker wat er met de oude fabriek en dus met hun werkplek zou gebeuren. Een plan voor herbestemming werd om die reden bij de gemeente neergelegd; er bleek echter nog een andere partij te zijn naar welk plan de voorkeur van de gemeente uitging. BOEi werd door ATM benaderd en een uitgewerkt plan met een onderbouwde doorberekening werd ingediend. Op aandringen van de gemeente ontstond er gezamenlijk met architect Jan Poolen een nieuw plan en kon de herbestemming in gang worden gezet. Marisja Smit: “BOEi geloofde echt in ons als kunstenaars en er ontstond een fijne samenwerking. BOEi is een stichting en zij hebben in tegenstelling tot projectontwikkelaars geen winstoogmerk. Duidelijk is uitgelegd dat alles dat wordt geïnvesteerd, terug te vinden is in de huursom. Wij hebben toen vrij snel besloten dat we het casco opgeleverd wilden hebben. We zijn zelf handig genoeg om -wanneer het budget het toe laat- een toiletblok, kitchenette en een pui te realiseren. Zo zijn de vaste lasten laag gebleven en geen strop om de nek geworden. Dit bleek achteraf een heel verstandige keuze en ook heel tof dat het op deze manier mogelijk is geweest.”
Rohm & Haas maakt inmiddels onderdeel uit van De Nieuwe Stad, een herbestemd industriegebied aan de Eemhaven, waar ook de voormalige Prodentfabriek deel van uit maakt. De historische zeepfabriek vormt nu het kloppend cultuurhart van De Nieuwe Stad. Naast ATM vind je er een restaurant, een adviesbureau voor een duurzame leefomgeving, reclamebureaus en andere culturele bedrijven. Men komt hier om bijvoorbeeld lekker te eten alvorens een concert, theatervoorstelling of film te bezoeken. In en om het monument zijn meerdere kunstwerken te bewonderen, vervaardigd door ATM.
De meerwaarde van de herbestemming van Rohm & Haas heeft niet alleen gezorgd voor onderlinge samenwerking tussen de huurders, maar ook met andere spelers van De Nieuwe Stad. De energie die De Nieuwe Stad brengt geeft ATM aandacht en aanloop –de loodsen staan bij aanwezigheid altijd open-, maar dit is niet echt noodzakelijk voor hun bedrijfsvoering. Er wordt behalve werk voor de evenementenbranche ook werk voor de openbare ruimte in opdracht van de gemeente en ontwikkelaars gemaakt en werk voor particulieren. Dit gebeurt veelal op aanvraag.
In de beginjaren maakte ATM in opdracht maquettes voor stedelijke planologen en heeft zo een kijk op gebiedsontwikkeling ontwikkeld. Thijs: ”Enerzijds wordt Amersfoort opgenomen door de Randstad, anderzijds rukt de binnenstad op. Bij veel steden zie je dat een periferie of spoorlijn een barrière vormt in een stad. Groei concentreert zich binnen deze ring en stagneert over de lijnen heen. Amersfoort is hierop een uitzondering. Met het Eemplein, de naastgelegen Nieuwe Stad en de enorme bevolkingstoename van Amersfoort van de laatste jaren hebben inwoners ook hun weg kunnen vinden over het spoor en zie je dat de nieuw vormgegeven plekken met o.a. een MBO, poppodium, bioscoop en evenemententerrein buiten deze ring voor een groeiende toeloop zorgen. Ook een Albert Heijn en Media Markt dragen hier zeker aan bij. Dagelijkse boodschappen gecombineerd met kunst en cultuur.” Marisja vult aan: “We hebben altijd de visie gehad dat dit gebied zich zou ontwikkelen en niet-alledaagse kruisbestuivingen van diverse disciplines zouden gaan plaatsvinden. We hebben dit omarmd en uitgedragen. Juist dat rafelrandje, het rauwe wat nog over ambacht gaat dat wij bieden, is wat de plek spannend maakt. Haal je ons hier weg, dan is het binnen de kortste keren gepolijst.”
Het succes van herbestemmingen als Rohm & Haas is ook te danken aan de wens van zowel BOEi als ATM, voor langere termijn samen het avontuur aan te gaan. Dit zorgt ervoor dat ATM ‘vaste grond onder de voeten’ heeft gekregen en niet alleen een tijdelijke culturele broedplaats heeft opgeleverd dat het gebied aan de praat heeft gekregen, maar dat er continuïteit is in realisering van visie en plannen.
Hiernaast kan ATM vanwege deze bestendigheid grotere opdrachten met een langere looptijd aangaan. Dit werkt positief door op hun bedrijfsvoering en uiteindelijk ook op de duurzaamheid en het succes van de herbestemming.
Tekst: Esther Baylé, BOEi
Alle foto’s afkomstig van Kunstenaarscollectief ATM (Alle rechten voorbehouden)
